ویژگی های قانونی شاهد و شهادت به عنوان دلیل اثبات

_{^{نقش شهادت در دادرسی}}

در حال حاضر در قوانین کشورها موضوع شهادت شهود قسمتی از مواد قانونی را به خود اختصاص داده است. احضار گواه یا شاهد در دعاوی کیفری بر حسب درخواست شاکی یا متهم و به تشخیص قاضی انجام می شود.

اما فردی که به عنوان شاهد برای بیان شهادت از وقوع رخدادی در دادگاه حاضر می شود باید دارای شرایط و ویژگی هایی باشد که در قانون به آن اشاره شده است.

براساس ماده 1257 قانون مدنی «هر فردی که مدعی حقی باشد، باید آن را اثبات کند و مدعی علیه هرگاه در مقام دفاع مدعی امری شود که محتاج دلیل باشد اثبات امر به عهده اوست.»

طبق این ماده قانونی هر فردی که ادعایی دارد باید آن را ثابت کند. در بعضی از دعاوی امکان دارد خوانده مدعی امری شود که برای آن به دادگاه باید دلیل ارائه کند و براساس ماده 1258 قانون مدنی شهادت (گواه) یکی از ادله اثبات دعوی است.

گواهی یا شهادت در معنای اعم به مفهوم ارائه اخبار فردی نزد مراجع قضایی از دیده ها، شنیده ها یا سایر آگاهی هایی است که به طور اتفاقی دیده یا به خواست دوطرف دعوی به دست آورده باشد.

_{^{انواع شهادت}}

1- یکی از انواع شهادت به طور مستقیم است که فرد شاهد (گواه)، شاهد رخ دادن واقعه ای بوده یا امر رخ داده را شنیده باشد (مانند: جاری شدن صیغه عقد) یا آن را لمس کرده باشد (مانند: لمس بسته ای اسکناس).
2- یکی دیگر از انواع شهادت، گواهی بر گواهی (شهادت بر شهادت شاهد) است که به گواهی (شهادت) فردی که امر مورد اختلاف دو طرف دعوی را ندیده، نشنیده و لمس نکرده باشد اما آن را از فردی که دیده، شنیده یا لمس کرده باشد، در دادگاه نقل قول می کند.

طبق قانون گواهی بر گواهی معتبر است در صورتی که گواهی به شهادت فرد قابل اعتمادی باشد که به دلایلی در دادگاه نتوانسته حاضر شود. بر اساس ماده 231 قانون آیین دادرسی مدنی «در تمام دعاوی که جنبه حق الناسی دارد اعم از امور جزایی یا مدنی به علت غیبت، بیماری، سفر، حبس و … که حضور گواه اصلی متعذر یا متعسر باشد گواهی به شهادت گواه اصلی قابل استماع است.»

3-  یکی از انواع شهادت شهود، اعلام آگاهی از تحقیق محلی است به این معنا که شاهد منعکس کننده واقعه ای باشد که دهان به دهان در محلی پیچیده باشد.

_{^{شرایط شاهد}} 

اخبار و اطلاعات فردی زمانی به عنوان شهادت معتبر است که شرایط گواهی و شهادت را داشته باشد و طبق قانون شاهد باید شرایطی داشته باشد که این شرایط به چند دسته تقسیم می شود.

1-  شاهد باید عادل باشد به این معنی که گناه کبیره انجام ندهد و اصرار به انجام گناهان صغیره نیز نداشته باشد (تعریف کلاسیک عدالت در فقه).

2- یکی از شرایطی که شاهد باید آن را داشته باشد که ضامن درک درست او از گواهی (شهادت) بر امری است رسیدن به سن بلوغ و عقل است. براساس ماده 1314 قانون مدنی «شهادت اطفالی را که به سن 15 سال تمام نرسیده اند تنها ممکن است برای مزید اطلاع استماع کرد مگر در مواردی که قانون شهادت این اطفال را معتبر شناخته باشد.»

این که سن شاهد باید 15 سال تمام شمسی باشد، شهادت افراد مجنون معتبر نیست اما افرادی که به جنون ادواری مبتلا هستند اگر در زمان سلامتی شهادت بر امری بدهند آن معتبر است و نیز شهادت فردی بر اثر کهنسالی یا بیماری که دچار فراموشی شده باشد، پذیرفته نیست.

3- شاهد نباید سابقه فسق داشته باشد و نیز به فساد اخلاقی مشهور نباشد.

4- دور ماندن از اتهام و نداشتن نفع شخصی در دعاوی از دیگر شرایط شاهد است. طبق ماده 155 قانون آیین دادرسی کیفری شهادت فردی که نفع شخصی در دعوی داشته باشد، پذیرفته نیست. اگرچه داشتن عدالت و ایمان فرد را از شهادت دروغ باز می دارد اما در عین حال در دعوایی که نفع شخصی داشته باشد در مظان اتهام جانبداری از یکی از دو طرف قرار می گیرد.

5- نداشتن دشمنی میان شاهد و طرف مقابل،

6- اشتغال نداشتن شاهد به تکدی گری و ولگردی از دیگر شرایطی است که شاهد باید آن ها را داشته باشد و طبق قانون مدنی، شهادت افرادی که تکدی را شغل خود قرار داده اند، معتبر نیست.

7- داشتن طهارت مولد نیز از جمله شرایط شاهد است که بنا بر بند 4 ماده 155 قانون آیین دادرسی کیفری شاهد باید طهارت مولد داشته باشد که هدف از وضع این شرط قانونی، پرهیز از عمل منافی عفت و اخلاق است.

8- وی نداشتن رابطه خویشاوندی شاهد با یکی از دو طرف دعوی ونداشتن رابطه خادم و مخدومی میان شاهد و یکی از دو طرف دعوی را از شرایط شاهد می داند و تاکید می کند، قاضی قبل از شروع به رسیدگی پرونده و تحقیق از شاهد باید درجه قرابت نسبی یا سببی و داشتن رابطه خادم و مخدوم را میان شاهد و دو طرف دعوی احراز کند.

_{^{شرایط پذیرفته شدن شهادت}}

در مقابل سند رسمی یا سند عادی که اصالت آن در دادگاه به اثبات رسیده ، شهادت پذیرفته نیست و در واقع به حکم قانونگذار در تعارض بین این دسته اسناد و شهادت، اسناد با این ویژگی ها مقدم هستند.(ماده 1309 قانون مدنی)

شهادت باید به طور قطعی و یقینی باشد و براساس ماده 1315 قانون مدنی «شهادت باید از روی قطع و یقین باشد نه به طور شک و تردید» این به آن معناست که شاهد آن چه را در دادگاه می گوید باید دیده، شنیده یا حس کرده باشد.

شهادت شهود باید مطابق دعوی باشد. براساس ماده 1316 قانون مدنی «شهادت باید مطابق با دعوی باشد اما اگر در لف1 مخالف و در معنی موافق یا کمتر از ادعا باشد ضرری ندارد.» هم چنین شهادت با آن چه مدعی در دادگاه اظهار می کند، باید مطابقت داشته باشد.

براساس ماده قانونی «شهادت شهود باید در مفاد آن متحد باشد، اگر شهود به اختلاف شهادت دهند قابل اثر نخواهد بود مگر در صورتی که از مفاد اظهارات آن ها قدر متقینی به دست آید.» در دعاوی که تعداد شهود زیاد است باید میان مفاد شهادت شهود اتحاد باشد و در صورتی شهادت شهود معتبر است که همه به یک واقعه رخ داده شهادت دهند. معتبر بودن شهادت، مستلزم حضور شاهد در دادگاه است و شهادت نامه کتبی نمی تواند جایگزین آن شود.