احکام، شرایط و تعریف دعوای متقابل

_{^{تعریف، شرایط و احکام دعوای متقابل}}

• منظور از دعوای تقابل دعوایی است که خوانده در خصوص همان موضوع مورد ادعای خواهان با رعایت شرایط قانونی (مواد 141 تا 143 قانون آیین دادرسی مدنی) علیه خواهان مطرح می کند.
• ماده 141 قانون آیین دادرسی مدنی در این مورد می گوید " خوانده می تواند در مقابل ادعای خواهان، اقامه دعوا نماید. چنین دعوایی در صورتی که با دعوای اصلی ناشی از یک منشاء بوده یا‌ ارتباط کامل داشته باشد، دعوای متقابل نامیده شده و تواماً رسیدگی می‌شود و چنانچه دعوای متقابل نباشد، در دادگاه صالح به‌ طور جداگانه رسیدگی خواهد شد."
• در نتیجه اگر دو دعوا فقط ناشی از یک منشأ باشند و با هم ارتباط کامل نداشته باشند قرار رسیدگی توأمان صادر نمی شود ولی ممکن است به هر دو دعوا در یک شعبه یا در جلساتی نزدیک به هم رسیدگی شود ؛ به این حالت دعوای مرتبط گفته می شود.
• در عوای تقابل جای خواهان و خوانده دعوا عوض می شود یعنی خواهان دعوای تقابل خوانده دعوای اصلی و خوانده دعوای تقابل خواهان دعوای اصلی است.
• دعوا در صورتی متقابل محسوب می شود که با دعوای اصلی دارای منشأ واحد باشد؛ مثلا در دعوای الزام به تنظیم سند رسمی ملک، خوانده که فروشنده است مدعی مطالبه باقی مانده ثمن شود. در این صورت ضروتاً باید خواسته مطالبه ثمن در دادخواست جداگانه مطرح شود. که البته چون منشأ هر دو خواسته (اصلی و تقابل) معامله ملک واحد است به هر دو در یک دادرسی رسیدگی می شود. 
• دعوای تقابل از جمله دعاوی طاری است به است معنا که ابتدائاً و اصالتاً قابلیت طرح ندارد و ضرورتاً باید متعاقب امر دیگری مطرح شود.
• اگر خوانده ادعایی علیه شخص ثالث و غیر از خواهان داشته باشد؛ در اقدامی مشابه دعوای تقابل اقدام به طرح دعوای جلب ثالث می نماید. و همین طور است در مورد خواهان تا پایان جلسه اول رسیدگی.
• دعوای تقابل ضرورتاً باید تا پایان اولین جلسه رسیدگی مطرح شود و منظور از اولین جلسه رسیدگی لزوماً اولین جلسه ای نیست که خواهان و خوانده در دادگاه نزد قاضی حضور می یابند بلکه اولین جلسه ای است که قاضی با حضور طرفین به طور رسمی وارد ماهیت و بررسی دلایل طرفین می شود.
• پاسخ خوانده در جلسه دادرسی اگر صرفاً جنبه دفاع و انکار استحقاق خواهان را داشته باشد ولو اینکه به ظاهر خواسته جدیدی محسوب شود به حکم قانون دعوای متقابل نیست و صرفاً دفاع محسوب خواهد شد. مانند ادعای تهاتر، صلح و فسخ.
• دعوای متقابل فقط در صورتی نیازمند تقدیم دادخواست است که علاوه بر دفاع و پاسخ خوانده حاوی ادعای جدیدی باشد که اثبات آن نیازمند تشکیل جلسه رسیدگی، بررسی دلایل و اثبات واقعه باشد. مثل دعوای مطالبه مبلغ قرارداد در مقابل الزام به انجام تعهد یا دعوای متقابل اثبات بطلان قرارداد در مقابل الزام به تنظیم سند رسمی یا دعوای متقابل انکار زوجیت و بطلان سنذ ازدواج در مقابل خواسته مطالبه مهریه یا نفی نسب در مقابل خواسته مطالبه نفقه فرزند.