جرم خیانت در امانت

_{^{خیانت در امانت و صور خاص آن}}

_{^{عنصر قانونی}}

عنصر قانونی لازمه اصل قانونی بودن جرم و مجازات است و زیر بنای عنصر مادی و روانی می باشد.عنصر قانونی جرم خیانت در امانت ماده 674 قانون تعزیرات می باشد:

"هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آن را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می شود."

_{^{عنصر مادی}} 

_{^{الف- رفتار مادی فیزیکی}}

به موجب ماده 674 قانون تعزیرات؛ خیانت در امانت به وسیله انجام یکی ازچهار فعل مثبت استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نمودن مال مورد امانت تحقق می پذیرد.

_{^{استعمال نمودن}}

منظور از استعمال، مصرف کردن یا مورد استفاده قرار دادن مال مورد امانت می باشد، مثل اینکه امین اقدام به استفاده از اتومبیلی که به وی سپرده شده است نماید.

هر گونه استعمال ناروای مال مورد امانت، در صورتی که با سوء نیت همراه باشد، موجب تحقق جرم خیانت در امانت می گردد. لازم به ذکر است استعمال با بقای عین نیز ممکن بوده و ملازمه با از بین رفتن عین ندارد. مثل اینکه امین به قصد ضرر زدن به امانتگذار و بر خلاف نظر وی یا بر خلاف کلیه موازین عرفی، مصالح ساختمانی از قبیل آجر، سنگ، خاک، سیمان، تیرآهن و گچ را در داخل اتومبیل آخرین سیستم گران قیمتی که برای استفاده شخصی او یا برای نگهداری به وی سپرده شده است، ریخته و حمل نماید.

_^تصاحب

منظور از تصاحب، برخورد مالکانه با مال می باشد. یعنی اینکه کسی مال دیگری را از آن خود انگاشته و با آن برخوردی کند که معمولا مالک حق چنان برخوردی را دارد. مثل اینکه مال را به فروش رسانیده یا به گرو بگذارد و یا از استرداد آن خودداری نماید.

_^اتلاف

یکی دیگر از مصادیق خائنانه عبارت است از: تلف کردن مال مورد امانت. یعنی نابود کردن یا از بین بردن آن به هر وسیله ممکن. اتلاف ممکن است به مباشرت شخص امین صورت گیرد. مثل اینکه وی شخصا مال مورد امانت را آتش بزند، پاره کند و ...

ممکن است امین، مسبب از بین رفتن مال مورد امانت شود، مثل اینکه با قرار دادن گوسفند مورد امانت در داخل قفس حیوانات درنده، موجب گردد که گوسفند طعمه آن حیوانات شود.

لازم به ذکر است اتلاف اعم است از بین بردن کل مال یا جزء مال.

ظاهرا تلف کردن مال ممکن است به وسیله ترک فعل نیز صورت پذیرد،مثل اینکه امیم عمدا و از روی سوء نیت، از دادن غذا به حیوان امانتی خودداری کرده و موجب تلف شدن آن گردد.

_{^{مفقود کردن}}

امین ممکن است بدون اینکه مال امانتی را تلف کند، موجب شود که دست یابی به آن برای مالک غیر ممکن گردد و لازم است این فعل را با قصد و سوءنیت مرتکب گردد، مثل اینکه انگشتری مورد امانت را به داخل دریا پرتاب کند.

لازم به ذکر است تحقق این امر، مستلزم قصد و سوء نیت مرتکب در خارج کردن مال از دسترس مالک آن می باشد. بدین ترتیب هر گاه بر اثر اهمال یا سهل انگاری امین، مال مورد امانت مفقود شود، مثلا از جیب سوراخش بیفتد، وی تنها از نظر حقوقی ضامن خواهد بود ولی از لحاظ کیفری خائن در امانت محسوب نخواهد شد.

خیانت در امانت یک جرم آنی است. به عبارت دیگر در همان لحظه که یکی از چهار فعل: استعمال نمودن، تصاحب، اتلاف و مفقود کردن، بر روی مال مورد امانت انجام می شود، این جرم ارتکاب می یابد و تحقق آن نیاز به استمرار ندارد. این امر از لحاظ تعیین مرور زمان از اهمیت برخوردار است.

دیوان عالی کشور در یکی از آراء خود مبدا مرور زمان جرم خیانت در امانت را تاریخ مطالبه شاکی و انکار متهم ( که حکایت از تصاحب مال می کند ) دانسته است.

_{^{ب- شرایط و اوضاع و احوال لازم برای تحقق جرم}}

قانونگذار وجود شرایط مختلفی را برای جرم شناختن عملی که امین در مورد مال امانتی مرتکب می شود لازم دانسته است از جمله موارد زیر:

^{_{موضوع جرم باید عین مال یا وسیله تحصیل مال باشد}}

بنابراین اگر کسی فرزند خود را به دیگری بسپارد یا او را نسبت به اسرار زندگی یا مثلا اختراع خود امین قرار دهد، وقوع خیانت در امانت راجع به فرزند یا اسرار راجع به اختراع قابل تصور نخواهد بود.

خیانت در امانت در مورد نوشته جاتی از قبیل سفته و چک و قبض و غیره، که در حقیقت وسیله تحصیل مال می باشد، قابل تصور است.

_{^{سپرده شدن مال به امین به یکی از طرق قانونی به شرط استرداد یا به مصرف معین رسانیدن}}

 _{^{سپرده شدن مال به امین}}

برای تحقق جرم خیانت در امانت لازم است که مال موضوع جرم توسط مالک یا متصرف قانونی به امین سپرده شده باشد و الا اگر شخص خود مالی را به دست آورده باشد، ارتکاب خیانت در امانت توسط وی قابل تصور نخواهد بود.

برای مثال اگر امین فوت کرده و ورثه او مال سپرده شده به امین را تصاحب، تلف، یا مفقود یا استعمال کنند، مرتکب جرم خیانت در امانت نشده اند، چرا که مال به آنان سپرده نشده بوده است.

^{_{سپرده شدن به یکی از طرق قانونی}}

مال باید توسط متصرفی که تصرف وی مورد حمایت قانون قرار دارد به امین سپرده شده باشد تا سپردن وی نیز مورد حمایت قرار گیرد. برای مثال، هر گاه مالی توسط سارق به امین سپرده شود و امین به جای سپردن آن به سارق، آن را به مالک اصلی یا به مقامات صلاحیتدار بدهد، نه تنها مرتکب جرم خیانت در امانت نشده، بلکه به وظیفه قانونی خود عمل کرده است.

_{^{شرط استرداد مال سپرده شده یا به مصرف معین رسانیدن آن}}

در صورتی می توان گیرنده مال را به ارتکاب جرم خیانت در امانت محکوم کرد که وی موظف به مسترد کرن مال یا به مصرف معین رسانیدن آن باشد مثل وکیلی که موظف است پس از خاتمه دعوی، اسناد و مدارک راجع به دعوی را به موکل مسترد دارد.

_{^{تعلق مال به غیر}}

در صورتی که امین مالک عین مال سپرده شده به او باشد، تصاحب مال توسط وی را نمی توان خیانت در امانت دانست. برای مثال اگر کسی اتومبیلی را تا پایان سال از دیگری اجاره کرده مال الاجاره را به طور کامل پرداخته است، در اواسط سال، به دلیل سفری که در پیش رو دارد، اتومبیل را برای مدت کوتاهی به مالک آن بسپارد تا پس از مراجعت از سفر آن را باز پس گرفته و تا پایان سال مورد استفاده قرار دهد ولی مالک از استرداد اتومبیل به مستاجر خودداری نماید عمل وی را، هر چند که موجب محروم شدن مستاجر از منفعت مال می شود، نمی توان خیانت در امانت دانست. زیرا او مالک عین اتومبیل می باشد.

_{^{ج- نتیجه حاصله}}

خیانت در امانت در زمره جرایم مقید است. یعنی تحقق آن منوط به این است که رفتار مرتکب منتهی به نتیجه خاصی شود. بنابراین ورود ضرر به مالک یا متصرف بر اثر فعل مرتکب لازمه تحقق جرم خیانت در امانت می باشد. اعم از آنکه این ضرر مشتمل بر منفعتی برای شخص خائن باشد یا خیر. برای مثال فروختن میوه های سپرده شده ای که در آستانه خراب شدن قرار گرفته اند، به قصد کنار گذاشتن پول آنها برای صاحب میوه ها، خیانت در امانت محسوب نمی شود. چون این کار ضرری به مالک نمی زند بلکه او را منتفع می سازد.

نکته ای که در مورد شرط ورود ضرر به مالک یا متصرف قابل ذکر می باشد آن است که ورود ضرر از لزوما به آن معنی نیست که که از دیدگاه بازاری و عرفی نیز ضرری متوجه شخص شده باشد، برای مثال کسی که قطعه جواهر گران قیمت و بیمه شده دیگری را که به او سپرده شده است، تلف کند، در صورت وجود سایر شرایط، خائن در امانت محسوب می شود هر چند مالک بعدا بتواند مبلغی معادل چند برابر ارزشی را که آن مال در زمان تلف داشته است، به عنوان خسارت از شرکت بیمه دریافت داشته و بدین ترتیب نه تنها ضرر وارده به خود را جبران کند بلکه حتی نفعی هم ببرد.

نکته دیگر اینکه صرف ورود ضرر به مالک مال، موجب تحقق جرم خیانت در امانت توسط امین خواهد شد، هر چند که ضرری به شخصی که مال را به امین سپرده است، وارد نشده باشد. برای مثال کارگر دوره گرد یک شرکت شیر فروشی، پول شیرها را از مردم گرفته و در مقابل شیر به آنها تحویل دهد ولی از تسلیم پول به مسوول شرکت خودداری ورزیده و خود آن را تصاحب کند. در اینجا می توان گفت: علی رغم ورود ضرر به خریداران شیر، یعنی دهندگان پول، کارگر شیر فروش از نظر حقوق ایران، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است. چون مال به وی سپرده شده و او آن را به ضرر ماک تصاحب کرده است.

^{_{عنصر روانی}}

عنصر روانی جرم خیانت در امانت از دو بخش سوء نیت عام و سوء نیت خاص تشکیل می شود.

سوء نیت عام به جزء اول عنصر مادی، یعنی عمل فیزیکی که متهم آن را مرتکب شده است، مربوط گشته و عبارت است از:

_{^{عمد در ارتکاب عمل فیزیکی}}

یعنی اینکه متهم باید از چهار فعل، تصاحب، تلف، مفقود یا استعمال کرن، مال مورد امانت را عمدا و از روی قصد و اراده و نه مثلا تحت تاثیر مستی یا در حال خواب طبیعی یا مصنوعی یا از روی سهل انگاری و بی توجهی، انجام داده باشد.

^{_{سوء نیت خاص}}

منظور از سوء نیت خاص آن است که مرتکب این اعمال را به قصد نیل به جزء سوم عنصر مادی، که همان نتیجه است، انجام داده باش. یعنی اینکه قصد متهم از ارتکاب فعل مجرمانه، ایراد ضرر به مالک یا متصرف مال باشد.

شرط سوء نیت خاص نشان می دهد که اگر امین عمدا، ولی به قصد منتفع کردن مالک یا متصرف مال، مرتکب عمل فیزیکی جرم خیانت در امانت شده باشد، وی را نمی توان به ارتکاب این جرم محکوم کرد. مثل اینکه امین برای جلوگیری از خراب شدن میوه هایی که دیگری نزد او سپرده ولی برای باز پس گرفتن آنها مراجعه نکرده است آنها را به فروش رسانیده یا مصرف کند و قیمت آنها را برای مالک نگاه دارد یا حیوانی را که دیگری به او سپرده ولی حیوان در شرف موت قرار گرفته است، ذبح کرده و گوشت آن را برای مالک نگاه دارد یا گوشت را مصرف کرده و قیمت گوشت را برای وی حفظ کند.

بنابراین تحقق جرم خیانت در امانت علاوه بر عنص مادی به طور هم زمان نیازمند عنصر روانی نیز می باشد. این موضوع در یکی از آراء دیوان عالی کشور به شرح زیر مور تاکید قرار گرفته است:

"در اتلاف یا تلف کردن مال مورد امانت، سوء نیت شرط تحقق بزه است. بنابراین اگر کسی اسکناس هزار ریالی از کسی بگیرد و ببرد تا آن را خرد کند و پس از مرجعه ادعا کند که آن را مفقود کرده است، بدون احراز سوء نیت قابل مجازات نیست و بر عهده صاحب مال است که سوء نیت متهم را در مفقود کردن اسکناس ثابت کند."

اداره حقوقی قوه قضائیه نیز طی یک نظریه مشورتی اظهار داشته است که:

"مفقود شدن وسایل مسافر بدون سوء نیت از طرف بنگاه، خیانت در امانت تلقی نمی شود ولی متصدی بنگاه مکلف به جبران آن است."

_{^{مجازات جرم خیانت در امانت}}

مجازات اصلی جرم خیانت در امانت، شش ماه تا سه سال حبس می باشد.

^{_{صور خاص جرم خیانت در امانت}}

_{^{سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص}}

هر کس با سوء استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیر رشید، به ضرر او نوشته یا سندی اعم از تجاری یا غیر تجاری، از قبیل؛ برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصا حساب یا هر گونه نوشته ای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگری شود به هر نحو تحصیل نماید، علاوه بر جبران خسارت مالی، به حبس از شش ماه تا دو سال و از یک میلیون تا ده میلیون ریال چزای نقدی محکوم می شود. اگر مرتکب ولایت یا وصایت یا قیمومت ب آن شخص داشته باشد، مجازات وی علاوه بر جبران خسارت مالی از سه تا هفت سال حبس خواهد بود.

^{_{سوء استفاده از سفید مهر}}

هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آورده، سوء استفاده نماید، به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد. مثل کسب اعتبار و شهرت کاذب، با نوشتن مطالبی بر روی سفید امضاء یا ایجاد مشکلات سیاسی و عاطفی و خانوادگی برای صاحب امضاء.

^{_{خیانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی}}

"هر یک از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمان ها یا شوراها یا شهرداری ها و موسسات و شرکت های دولتی و یا وابسته به دولت یا نهادهای انقلابی و بنیادها و موسساتی که زیر نظر ولی فقیه اداره می شوند و دیوان محاسبات و موسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می شوند و یا دارندگان پایه قضایی و به طور کلی اعضاء و کارکنان قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و مامورین به خدمات عمومی، اعم از رسمی و غیر رسمی، وجوه نقدی یا مطالبات یا حوالجات یا سهام و سای اسناد و اوراق بهادار یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمان ها و موسسات فوق الذکر یا اشخاصی که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است را مورد استفاده غیر مجاز قرار دهد، بدون آنکه قصد تملک آنها را به نفع خود یا دیگری داشته باشد، متصرف غیر قانونی محسوب و علاوه بر جبران خسارت وارده و پرداخت اجرت المثل، به شلاق تا 74 ضربه محکوم می شود و در صورتی که منتفع شده باشد علاوه بر مجازات مذکور، به جزای نقدی معادل مبلغ انتفاعی محکوم خواهد شد و همچنین است در صورتی که به علت اهمال یا تفریط، موجب تضییع اموال و وجوه دولتی گردد و یا آن را به مصارفی برساند که در قانون برای آن اعباری منظور نشده یا در غیر مورد معین یا زائد بر اعتبار مصرف نموده است."

بنابراین مرتکب باید از کارمندان و کارکنان موسسات مذکور باشد و کارمندان شرکت های خصوصی که در اموال شرکت مرتکب خیانت می شوند یا اشخاص عادی که به دلایلی اموال دولتی در اختیارشان قرار می گیرد و آنها را تصاحب می کنند، از شمول این ماده خارج می باشند. مرتکب باید در اموال دولت یا اموالی که متعلق به اشخاص خصوصی ولی نزد دولت می باشد، مرتکب خیانت در امانت گردد.

اموال مذکور باید بر حسب وظیفه در اختیار مامور دولت قرار گرفته باشد. بنابراین چنانچه وظیفه مستخدم مقتضی تسلیم مال به او نباشد، ولی مال بر خلاف مقررات قانونی یا نظامات اداری به وی تسلیم گردد، تصاحب آن موجب تحقق جرم اختلاس نخواهد شد مثل اینکه سرایدار اداره ای خود را مامور وصول جریمه یا مالیات یا عوارض دولتی جلوه داده و وجوهی را از مودیان دریافت دارد. در چنین حالتی عنوان کلاهبرداری با عمل وی سازگار خواهد بود.

جرایم در حکم خیانت در امانت در قانون تجارت:
در صورتی که دلال بر خلاف وظیفه خود نسبت به کسی که به او ماموریت داده است، به نفع طرف دیگر معامله اقدامی نماید و یا ب خلاف عرف تجارتی محل، از طرف مزبور وجهی دریافت دارد و یا وعده وجهی را قبول کند، مستحق اجرت و مخارجی که کرده، ندانسته و به علاوه وی را مشمول مجازات مقرر برای خیانت درامانت دانسته است.

حق العمل کاری که نا درستی کرده و مثلا به حساب آمر قیمتی علاوه بر قیمت خرید و یا کمتراز قیمت فروش محسوب داشته، مستحق حق العمل ندانسته و به علاوه به آمر اجازه داده است که در دو صورت اخیر، خود حق العمل کار را خریدار یا فروششنده محسوب کند. در ضمن در مورد این شخص مجازاتی که برای یانت در امانت وجود دارد، اجراء می شود.

مدیر تصفیه در صورتی که در حین تصدی به امور تاجر ورشکسته، وجهی را حیف و میل کرده باشد، خائن در امانت محسوب کرده است.

جرایم در حکم خیانت در امانت در قانون تصدیق انحصار وراثت:
هر گاه متصرفین مال متعلق به اشخاص مجهول الوارث و یا مدیونین به اشخاص مزبور، بعد از انقضاء مدتی، مال و یا دین و یا منافع حاصله از آن را به دولت، تسلیم و یا تادیه ننماید، به مجازاتی که به موجب قوانین جزایی برای خیانت در امانت مقرر است، محکوم خواهند شد.

^{_{جرایم در حکم خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک}}

هر گاه در مورد املاک وقف و حبس و ثلث باقی به عنوان مالکیت تقاضای ثبت شده و متولی یا نماینده اوقافی که به موجب نظامنامه مکلف به دادن عرض حال اعتراض ئ تعقیب دعوی و حفظ حقوق وقف یا حبس یا ثلث باقی است، در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننماید، به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد شد.

در مواردی نیز که تقاضای ثبت ملک دیگری بدون ذکر حقوق ارتفاقی املاک و قف و حبس و ثلث باقی شده است، هر گاه اشخاص مذکور در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننمایند، به مجازات خائنین در امانت محکوم می شوند.