نحوه درج وجه التزام در قولنامه و قرارداد

_{^{احکام و مقررات وجه التزام در قولنامه و قرارداد}}

وجه التزام که به آن شرط جزای قراردادی نیز گفته می شود چنین تعریف شده است: توافقی است كه به موجب آن طرفين ميزان خساراتی را كه در صورت عدم اجرای قرارداد يا ايجاد ضرر بايد پرداخته شود از پيش تعیین می کنند. همچنین گفته شده است که هرگاه طرفین عقد توافق کرده باشند که متعهد در صورت عدم اجرای تعهد یا تأخیر مبلغ معینی بپردازد این شرط را وجه التزام گویند.

لازم به ذکر است که در وجه التزام مبلغ به طور مقطوع معين ميشود، ضمن اینکه از نظر میزان نیز وجه التزام محدودیتی نداشته و تابع اراده ی طرفین است.

اگر وجه التزام به عنوان خسارت تأخير در انجام تعهد باشد، ميتوان الزام به پرداخت وجه التزام و نيز الزام به انجام اصل تعهد را از دادگاه خواست، اما اين امر مستلزم اثبات است؛ اصل بر اين است كه وجه التزام، ضمانت اجرای عدم انجام تعهد است و خسارت عدم انجام تعهد و اجرای آن با هم قابل جمع و مطالبه نيستند؛ بلكه، ذينفع بايد يكی از اين دو را برگزيند.

_{^{ویژگی های وجه التزام}}

^{_{مقطوع بودن}}

مقطوع بودن به این معنی است که به هیچ وجه دادگاه حق نخواهد داشت دخالتی در میزان وجه التزام کرده و مبلغ را کاهش یا افزایش دهد.

_{^{معافیت از اثبات ورود ضرر و تقویم آن}}

یکی از فواید درج شرط وجه التزام استحقاق مشروط له به مطالبه آن بدون نیاز به اثبات ورود زیان و تعیین میزان آن و تنها به صرف ارتکاب تخلف است. به طور کلی برای تحقق مسئولیت وجود سه عنصر ضرورت دارد:

1- وجود ضرر

2- ارتکاب فعل زیانبار

3- رابطه سببیت بین فعل شخص و ضرری که وارد شده است.

با درج شرط وجه التزام بار اثبات تحقق ضرر و حتی تقویم آن از عهده مشروط له برداشته می شود و صرف تخلف خود تقصیر محسوب و مسئولیت قراردادی ایجاد میکند ولو اینکه هیچگونه ضرری وارده نشده باشد. البته باید توجه داشت مشروط له صرفاً از اثبات تحقق ضرر معاف است و این امر وی را از اثبات سایر شرایط علی الخصوص اثبات ارتکاب تخلف و رابطه سببیت بین ارتکاب تخلف و فعل متعهد معاف نمیکند.
 

_{^{تجزیه پذیری}}

در مواردی که مورد تعهد قابل تجزیه باشد، یعنی هر جز مورد تعهد اصالتاً مطلوب متعهد له باشد، به نظر میرسد وجه التزام در برابر اجزای تعهد قرار گیرد و با ایفای هر جز از تعهد، به همان نسبت از استحقاق متعهدله برای وجه التزام کاسته شود. اما چنانچه مورد تعهد، به عنوان یک کل به هم پیوسته باشد، یعنی اگر با انجام مورد تعهد در همه ارکان و اجزاء آن گفته شود متعهد به ایفای تعهد پرداخته است، در این صورت وجه التزام قابل تجزیه نیست چرا که مطلوب متعهدله ایفای تمام و کمال تعهد است و تا متعهد چنین اقدام نکرده است مسئولیت پرداخت وجه التزام به دلیل تخلف متوجه اوست. در تجزیه پذیری، در صورت امکان تجزیه، همان میزان تعهد انجام نشده تخلف محسوب میشود که به همان نسبت نیز وجه التزام به عنوان خسارت پرداخته میشود.
 

^{_{تقدم توافق بر پرداخت وجه التزام بر تحقق تخلف}}

توافق بر تعیین خسارت میتواند قبل یا بعد از ورود خسارت صورت گیرد. توافق بر خسارت بعد از ورود خسارت ماهیتاً صلح در مقام رفع تنازع است و نافذ. به عبارتی دیگر توافق هایی که بعد از ورود خسارت در خصوص میزان و مقدار خسارت و نحوه جبران آن بین زیان دیده و مسئول جبران زیان به عمل می آید، عنوان صلح دارد. اما وجه التزام مقرر در عقد باید حین العقد و یا قبل از ارتکاب تخلف و نقض تعهد باشد ولو اینکه ضمن همان عقد نباشد و در قالب یک عقد علیحده مورد توافق قرار گیرد.

_{^{روش های درج وجه التزام در قولنامه و قرارداد}}

اصولاً درج وجه التزام در قولنامه به یکی از روش‌های ذیل می‌ تواند باشد:

1- در قولنامه قید می‌شود در صورتی که فروشنده یا خریدار از اجرای مفاد تعهد خویش امتناع کند، فلان مبلغ را باید به طرف دیگر بپردازد. در این صورت اگر فروشنده به تعهد خود (انتقال مال) عمل نکند، خریدار می‌تواند با احراز عدم اجرای تعهد وجه التزام تعیین‌شده را مطالبه کند و نمی‌توان هم وجه التزام را بگیرد و هم از فروشنده بخواهد که مورد معامله را با سند رسمی به وی انتقال دهد.
2- در قولنامه طرفین موافقت می‌کنند که در تاریخی معین در دفترخانه تعیین‌شده حضور یابند و سند رسمی تنظیم کنند و در صورت عدم حضور هر یک در دفترخانه، وی مکلف است مبلغ مشخصی را به طرف دیگر بپردازد و تعهد خویش را نیز انجام دهد. در این حالت با احراز عدم حضور، متعهد باید وجه التزام را بپردازد و تعهد را نیز انجام دهد.
چنانچه در قولنامه ذکر شود که طرفین موافقت کردند در تاریخ ..... در دفترخانه .... حاضر شوند و سند رسمی تنظیم کنند و در صورت عدم حضور یا امتناع فروشنده، فروشنده ملزم به انتقال و پرداخت روزانه.... ریال خسارت تأخیر است، در این فرض مالک باید مورد را به خریدار منتقل کند و خسارت مذکور را هم بپردازد.

_{^{شرایط مطالبه وجه التزام در قولنامه و قرارداد}}

شرط وجه التزام یکی از ضمانت های اجرای قراردادهاست که به موجب آن طرفین توافق میکنند در صورت تخلف، متخلف مبلغی به عنوان خسارت بپردازد. درج چنین شرطی معمولاً به منظور تضمین و تأمین تعهد اصلی و تسهیل مطالبه خسارت با رهایی از پیچیدگی های تشریفات دادرسی است.

وجه التزام در حقوق ایران ماهیت خسارت دارد و غیر قابل تغییر توسط قاضی است. به موجب ماده 230 قانون مدنی اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف متخلف مبلغی به عنوان خسارت تادیه نماید حاکم نمی‌تواند او را به بیشتر یا‌ کمتر از آن چه که ملزم شده است محکوم کند.

چنانچه وجه التزام، به عنوان خسارت ناشی از عدم انجام فعل باشد امکان مطالبه همزمان وجه التزام و انجام فعل وجود ندارد. در این فرض، وجه التزام بدل تعهد اصلی است. در واقع از آنجایی که وجه التزام ماهیت خسارت دارد به همین جهت جمع بین اخذ خسارت و انجام تعهد ممنوع می باشد.

ماده 36 آئین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجراء و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرائی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مقرر داشته است هرگاه در سند برای تأخیر انجام تعهد، وجه التزام معین شده باشد مطالبه وجه التزام مانع مطالبه اجراء تعهد نمی‌باشد ولی اگر وجه التزام برای عدم انجام تعهد مقرر شده باشد متعهدله فقط می‌تواند یکی از آن دو را مطالبه کند.

متعهد (مشروط علیه) هنگامی ملزم به پرداخت وجه التزام است که قانوناً بتوان وی را ملزم به دادن خسارت کرد. بنابراین، اگر فورس ماژور در بین باشد یعنی وقوع حادثه ای خارج از اراده ی متعهد مانع انجام تعهد شود،  نمی توان وجه التزام دریافت نمود. ماده 229 قانون مدنی در این خصوص مقرر می دارد  اگر متعهد به واسطه حادثه که دفع آن خارج از حیطه اقتدار اوست نتواند از عهده تعهد خود برآید محکوم به تادیه خسارت نخواهد بود.

امکان مطالبه وجه التزام، به صرف تخلف و بدون نیاز به اثبات جمیع عناصر تحقق مسئولیت قراردادی است. صرف اثبات تخلف مطالبه وجه التزام را امکانپذیر میکند و این امر نیز ناشی از قصد طرفین و تجویز آن توسط قانونگذار (ماده ی 230 قانون مدنی) است.

_{^{مستندات قانونی در خصوص وجه التزام در قولنامه}}

ماده ۲۲۹ قانون مدنی

اگر متعهد به واسطه حادثه که دفع آن خارج از حیطه اقتدار اوست نتواند از عهده تعهد خود برآید محکوم به تادیه خسارت نخواهد بود.

ماده ۲۳۰ قانون مدنی

اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف متخلف مبلغی به عنوان خسارت تادیه نماید حاکم نمی‌تواند او را به بیشتر یا‌ کمتر از آن چه که ملزم شده است محکوم کند.

ماده 36 آئین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجراء و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرائی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور

هرگاه در سند برای تأخیر انجام تعهد، وجه التزام معین شده باشد مطالبه وجه التزام مانع مطالبه اجراء تعهد نمی‌باشد ولی اگر وجه التزام برای عدم انجام تعهد مقرر شده باشد متعهدله فقط می‌تواند یکی از آن دو را مطالبه کند.